Dat zijn de woorden die Mark Rutte vorige week tijdens de wekelijkse persconferentie uitsprak. Hij reageerde daarmee op de dood van George Floyd, een zwarte Amerikaan die vorige week in Minneapolis door politiegeweld om het leven kwam.

“De beelden vanuit de Verenigde Staten zijn heel heftig. Wat daar gebeurd is, is onacceptabel. Niet alleen in de VS hebben mensen het gevoel niet volledig mee te tellen, dat ze niet volledig toegang hebben tot de droom die een land collectief probeert waar te maken. Ook hier is racisme, ook hier is discriminatie”, zei Rutte.

De premier wilde niet spreken van institutioneel racisme, maar sprak van systemische problemen.

Wat zijn nu eigenlijk systemische problemen?

Als je systemisch kijkt, dan kijk je niet alleen naar de situatie die op dat moment speelt: het overlijden van George Floyd door politiegeweld.

In plaats van in te zoomen op het incident zoom je uit. Je kijkt naar wat er gebeurt in een grotere context. Als je dat doet dan zie die dat de dood en moord van George Floyd geen incident is. Het is een symptoom. Een uitingsvorm van een patroon dat dieper geworteld is in onze samenleving.

Het is een symptoom van geweld tegen mensen die geen invloed hebben op welke huidskleur ze hebben en waar hun wieg heeft gestaan toen ze geboren werden.

Wat is een systeem?

We maken allemaal deel uit van meerdere systemen. Het gezin waarin je geboren bent. Je huidige gezin. Het bedrijf waar je werkt. De vereniging waar je lid van bent. Je bent Nederlander of hebt een andere nationaliteit. En je maakt als mens deel uit van de maatschappij en samenleving. Ieder mens maakt dus deel uit van meerdere systemen.

Maar hoe werkt dat dan in die systemen? 

Systemen zijn gericht op het overleven van dat systeem. Bert Hellinger is grondlegger van het systemisch werk. Hij ontdekte door waar te nemen dat er een aantal ongeschreven regels, levensbasisprincipes zijn, die ervoor zorgen dat een systeem in balans is en blijft voortbestaan.

Als er niet voldaan wordt aan die basislevensprincipes dan ontstaat er disbalans in het systeem. En omdat het systeem gericht is op overleven zie je dat andere mensen of delen in het systeem de balans proberen te herstellen. Dat kun je vergelijken met een mobiel die boven een kinderbox hangt. Als je een van de elementen verwijderd dan gaat de rest van de mobiel, het systeem, de balans herstellen. Vaak gebeurt dat volledig onbewust. Je kunt dus onbewust in dienst genomen worden om het evenwicht in het systeem te herstellen. Maar over welke basislevensprincipes hebben we het dan?

De basislevensprincipes in systemen

Die basislevensprincipes zijn:

  • Ordening: iedereen heeft een heldere plek.
  • Binding: iedereen die erbij hoort heeft recht op een plek.
  • Balans in geven en nemen/ontvangen.

Ordening

Ieder mens is in de basis gelijk. We hebben allemaal een kloppend hart, een ziel en lichaam. En ondanks dat hebben we niet allemaal gelijke kansen.

Dat voert al ver terug in onze historie waarin een deel van de mensen zich superieur voelde boven andere mensen. Denk maar aan de slavernij. Daarmee is de ordening verstoord geraakt. De gevolgen daarvan zijn tot op de dag van vandaag voelbaar en zichtbaar.

Binding: iedereen heeft recht op een plek

Ieder systeem wil compleet zijn. Daarom heeft iedereen in dat systeem recht op een plek. Het recht om erbij te horen. Als je mensen uitsluit dan heeft dat gevolgen.  Op de langere termijn zie je dat mensen onbewust trouw zijn aan mensen die uitgesloten zijn en dat ze er alles aan zullen doen om het systeem weer compleet te maken.

Balans in geven en nemen

Het is belangrijk dat er een balans is in geven en nemen. Ook die balans is verstoord geraakt. Als de ene mens ten opzichte van de andere mens onderdrukt wordt dan is de balans in geven en nemen verstoord. Het systeem zal proberen die balans vroeg of laat te herstellen.

Als je kijkt vanuit systemisch perspectief, dan ga je dus op zoek naar hoe je het geheel kunt versterken. Dat kun je doen door te letten op symptomen die zichtbaar maken dat het systeem mogelijk uit balans is geraakt. Je gaat dus op zoek naar wat die symptomen proberen te vertellen. De dood van George Floyd is geen incident. Het is een symptoom dat laat zien dat één (of meer) van de levensbasisprincipes verstoord is. Ook zie je dat de verschillende gewetens in werking treden.

De gewetens treden in werking

Naast de levensbasisprincipes zijn spelen ook de gewetens een belangrijk rol.

Er zijn drie gewetens te onderscheiden:

  • Het persoonlijk geweten
  • Het groepsgeweten
  • De Geest

Deze gewetens kunnen tegen elkaar inwerken.

Het persoonlijk geweten

Als mens heb je voelsprieten voor wat er nodig is om bij de groep te horen. En dat is ook logisch want als je vroeger niet bij de groep hoorde dan ging je dood. Je had de groep nodig om te overleven. Dat noemen ze het persoonlijk geweten.

Je weet feilloos wat je moet doen om bij de groep te horen. Als iemand afwijkt van wat bepalend is in zijn familie of groep dan loop je het risico dat je door je daden de loyaliteit van de groep verliest. Je hebt dan een ‘slecht geweten.’ Dat voelt zo onaangenaam dat je je gedrag kan of zou kunnen veranderen om er weer bij te horen. Het is dus een beperkend geweten omdat het je alleen bindt aan bepaalde mensen en groepen en tegelijkertijd andere mensen uitsluit. Als je als blanke man bent opgegroeid in een familie die zich superieur voelt ten opzichte van mensen met een getinte huidskleur en je komt met een vriendin met een andere huidskleur thuis, dan loop je het risico om uit de familie of uit de groep gezet te worden. Je loopt het risico om je lidmaatschap van de groep kwijt te raken.

Het groepsgeweten

Daarnaast heb je het groepsgeweten. Dat is gericht op het overleven van de groep, het systeem als geheel. Het groepsgeweten is gericht op het overleven van dat systeem en zal desnoods een individu opofferen om het systeem als geheel te laten voortbestaan. Als je kijkt naar de politieagenten die betrokken zijn bij de dood van George Floyd: ze zijn ontslagen. Vanuit het politiesysteem horen ze er niet meer bij door wat ze gedaan hebben. Door hun daden hebben ze hun recht op lidmaatschap bij de politie verspeeld.

Je ziet dat er nu vanuit dit groepsgeweten gereageerd wordt: mensen gaan gezamenlijk de straat op en komen in actie tegen het geweld van een politieagent tegen een gekleurde man. Dit ontstond in Amerika en nu zie je dat deze protesten zich uitbreiden over de hele wereld. Als je vanuit dit groepsgeweten handelt loop je het risico op wij-tegen-zij. Een uitingsvorm daarvan is bijvoorbeeld ook de hashtag #blacklivesmatter.

De Geest

En dan heb je nog het geweten van de Geest. Dat is het geweten dat gaat over het voortbestaan van de maatschappij, de samenleving als geheel.

En dat gaat dus ook over jou en mij. Wij maken deel uit van deze samenleving. We zijn deel van het probleem. We zijn deel van de oorzaak. Vaak willen we die minder mooie kanten niet zien. Dat is te confronterend. Te pijnlijk. We sluiten dat liever buiten. Waardoor we het probleem mede in stand houden.

Als we erkennen dat we deel uitmaken van het probleem betekent dat ook dat we deel uitmaken van de beweging richting een oplossing. Dat betekent ook dat jij en ik verschil kunnen maken.

Van mens tot mens.

Hoe zou de wereld eruitzien als we dat samen zouden doen?